Одлука на ЕУ за гас, победа над Путин или пукање во нога

Земјите од ЕУ конечно постигнаа договор за ограничувањата на цената на гасот во понеделникот по неколкумесечни жестоки поделби околу клучниот аспект на одговорот на енергетската криза и зависноста од руските енергетски испораки – но конечното решение можеби нема да задоволи никого во блокот.

На состанокот во Брисел, министрите за енергетика постигнаа политички договор за таканаречениот „механизам за корекција на пазарот“. Според планот, кој треба да стапи на сила на 15 февруари и да трае една година, тргувањето на европските берзи на гас ќе биде ограничено на 180 евра за мегават-час, доколку тоа ниво на цени се достигне за три работни дена и европските големопродажни цени на гасот се , во истиот период за 35 евра над светската цена на течниот природен гас (ЛНГ).

Западните медиуми ова го најавија како голем удар за „гасната империја“ на претседателот Владимир Путин, додека Кремљ соопшти дека ќе биде потребно време Москва да одговори на гасните санкции, но тие мерки ќе бидат подготвени.

Комплексната алатка за политика – која е поставена далеку под првичниот праг од 275 евра првично предложен од Европската комисија – беше одобрен од земјите на ЕУ со квалификувано мнозинство. Унгарија беше против, а Австрија и Холандија беа воздржани.

Германија – која долго време се спротивставуваше на ограничувањата на цената на гасот за кои се залага алијансата на јужните и источните земји, како и Белгија – го поддржа предлогот, но само со значителни „заштитни мерки“ за да се спречи интервенцијата на европскиот пазар на гас да го лиши континентот од меѓународниот ЛНГ испораки – и токму во моментот кога Европа (а особено Германија) се обидува да се одвикне од рускиот гас.

Мерката е дизајнирана да ги избегне скоковите на цените што се случија во текот на летото, кога цените во главниот европски трговски центар TTF накратко достигнаа 345 евра за MWh. Тие цени сега значително се намалија на 115 евра за мегават час, но сепак се четири до пет пати повисоки отколку пред Русија да ја нападне Украина и да го фрли снабдувањето со гас во Европа во хаос. Доколку некогаш се имплементира, ограничувањето, теоретски, би се применувало за најмалку 20 работни дена.

Италијанскaта премиерка Џорџа Мелони ја нарече „мала голема победа“, додека полскиот премиер Матеуш Моравјецки рече дека тоа „значи крај на Русија и способноста на Гаспром да манипулира со пазарот“. Но, холандскиот министер за енергија Роб Јетен изјави за Политико дека е „сè уште загрижен“ за влијанието на мерката.

Фокусот треба да биде на намалување на цените на гасот за европските потрошувачи, истовремено гарантирајќи ја безбедноста на снабдувањето со гас, рече тој.

– Не сум целосно убеден дека овој механизам за корекција на пазарот е корисен за двете од овие теми – додаде тој.

Како индикација за тоа колку дискусијата останува поделена, висок дипломат од една земја која се залагаше за ограничување на цената рече дека одлуката донесена на самитот не е доволна и дека е само „привремена итна мерка“. Тој додаде дека големопродажните цени на бензинот се уште се четири пати повисоки од нормалните и дека е неопходна поширока реформа на пазарот.

Од ова се добива впечаток дека можеме да си дозволиме 180 евра за MWh, што не можеме – рече тој.

Сè уште има пречки кои би можеле да ја спречат политиката да стапи на сила. ЕК ја сподели загриженоста на земјите кои се противат на ограничувањата на цените во врска со можното влијание на мерката врз снабдувањето со гас и стабилноста на пазарот.

Комесарот за енергетика Кадри Симсон на конференцијата по самитот истакна дека ЕК е „подготвена да го прекине активирањето на механизмот“ доколку претстојниот извештај од набљудувачот на пазарите на ЕУ ESMA и енергетскиот регулатор ACER — заедно со анализата на Европската централна банка — покажат ризиците беа поголеми од употребата. Банката веќе зборуваше за можните ризици за стабилноста на пазарот.

Земјите кои се залагаат за ограничувања на цените – вклучувајќи ги Белгија, Италија, Шпанија и Грција – даваат приоритет на потребата (и материјална и политичка) да се намалат сметките за енергија за граѓаните и бизнисите.

– Се работи за нашата енергетска иднина. Станува збор за енергетска безбедност. Се работи за тоа како да се има пристапни цени и да се избегне деиндустријализација – изјави белгискиот министер за енергетика Тине ван дер Стратен.

Како точно сложениот механизам ќе ја постигне оваа цел останува да видиме. Дури и ако на крајот се вклучи, може да биде суспендиран ако побарувачката за гас се зголеми, увозот на ЛНГ се намали или дојде до нестабилност на пазарот.

– Има толку многу заштитни мерки што е тешко целосно да се разбере како тоа ќе се одвива – рече Симон Таљапитра, виш соработник во Истражувачкиот центар Бригел.

Целата дебата стана „тотем“ за многу земји, рече тој – многу видлива, набљудувачите ѝ даваат смисла, но на крајот сосема бесмислено.

– На ограничувањето на цената на гасот се гледа како на сребрен куршум во неколку земји-членки, но тоа нема магично да ги реши сите наши проблеми – додаде тој.

Германија и Холандија – две земји кои силно зависат од гас и обете претпазливи за голема интервенција на пазарот – беа гласни во своето противење на различните форми на предложени ограничувања на цената на гасот.

Тим Келер, извршен директор на германската групација за гасна индустрија Зукунфт Гас, ја нарече целата мерка „политичка илузија“ која нема да ја „преживее проверката на реалноста“ сега кога таа ефективно стана политика на ЕУ.

– Во пазарна економија цените се одредуваат според понудата и побарувачката, а не со политички декрети – рече тој.

Иако заштитните мерки треба да го заштитат пазарот од превирања, самото постоење на механизмот може негативно да влијае на способноста на Европа да привлече меѓународни испораки на гас, рече Катја Јафимава, специјалист за гас и виш соработник во Оксфордскиот институт за енергетски студии.

– Тоа испраќа сигнал до сите добавувачи на гас во Европа дека ЕУ е подготвена да се справи со пазарот доколку тоа е политички целисходно, што може да влијае на идните комерцијални одлуки на добавувачите – рече таа.

Студениот бран во Европа овој декември доведе до намалување на нивото на складирање на гас од речиси целосно на 84 проценти. Тоа е сè уште прилично добро ниво за овој период од годината, но ограничувањето на цената би можело да натежи на глобалниот пазар следната пролет и лето, кога европските земји повторно ќе се тркаат за пополнување на нивните подземни складишта. Тоа го остава отворено прашањето – кога повторно ќе се сретнат министрите за енергетика во 2023 година, дали ќе дочекаат нова година, но истата енергетска криза?