ЕУ не може да биде судија за историските прашања

ТОМАШ ПЕТРИЧЕК и ИВАН КОРЧОК

ЕУ не е тука за да утврди кој е во право или не во врска со прашања поврзани со историјата, јазикот или идентитетот. ЕУ се заснова на единство во различноста, а не на проценка и категоризација

Минатиот декември, Словачка и Чешка не беа во позиција да го поддржат нацрт-заклучокот на Советот за проширување и, на наше изненадување, бевме етикетирани како создавачи на проблеми што се обидуваат да го комплицираат целиот процес.

Напротив, ние бевме принудени да дејствуваме за да спречиме проширувањето да биде вовлечено во историски прашања, а ЕУ во улога на арбитер.

Затоа треба да ги разјасниме нашите мотивации.

На силна ЕУ ѝ треба силно и стабилно соседство.

Тоа отсекогаш била една од клучните цели на политиката на проширување на ЕУ – да им се помогне на земјите со можност за членство во ЕУ да го прифатат правото на ЕУ и нејзините вредности, како и да им понуди партнерство на еднакви.

Благодарение на овој пристап Чешка и Словачка се наоѓаат во ЕУ денес.

За нас, проширувањето не е само прагматичен елемент на амбициите на Унијата – да го подобриме своето место како глобален играч што не може да толерира малигни надворешни влијанија во соседството.

Покрај тоа, се чувствуваме морално обврзани да им ја понудиме можноста за членство во ЕУ на другите европски земји, кои се подготвени да ги исполнат условите како што правевме во минатото.

Затоа го поддржавме унапредувањето и продлабочувањето на политиката на проширување уште од влегувањето во ЕУ во 2004 година.

Нашиот фокус сега е на земјите од Западен Балкан со цел да се обезбеди безбедност и стабилност на нашите најблиски соседи.

Ние треба да ги задржиме нивните изгледи и европски изгледи отворени. Спротивното би значело оставање на вратите отворени за надворешните сили кои се многу желни да се пробијат со цел да го разградат и дестабилизираат европскиот проект.

Ова е причината зошто ние секогаш сме биле силни поддржувачи на процесот на пристапување во ЕУ – тоа не ги прави само нашите соседи, туку и сите нас посилни и побезбедни.

Одржувањето на процесот во живот барало и секогаш ќе бара моменти кога треба сериозно да ги разгледаме последиците од нашите одлуки и да бидеме искрени со самите себе.

Во овој контекст, пример за испраќање мешани сигнали на ЕУ до земјите аспиранти е нејзиниот пристап кон Северна Македонија.

Оваа земја од Западен Балкан веќе 15 години се наоѓа во центарот на двосмисленоста во ЕУ.

Со текот на времето, таа ги исполни сите потребни услови, дури и најтешките поврзани со сопственото име. Се сомневаме дека која било моментална земја-членка на ЕУ би имала капацитет и волја да го стори истото. Сепак, ветената награда за отворање на пристапните преговори со ЕУ не дојде.

Во 2019 година, одлуката на Европскиот совет да даде отворање на преговорите беше одложена не еднаш, туку двапати.

Потоа минатата година, Северна Македонија се соочи со уште една пречка, и повторно беше побарано да ги исполни барањата поврзани со нејзиниот национален идентитет.

Покрај тоа, есента минатата година, беше поднесено ново и прилично изненадувачко барање – да се направи ЕУ колективен судија за историски толкувања – за тоа што е правилно, погрешно, точно и лажно во изминатите стотици години од историјата на Балканот.

Над сè, на крајот на годината имаше барање оваа пресуда да стане формален дел од критериумите за пристапување. Ова ќе ја претвори ЕУ во арбитар на националните истории.

ЕУ ќе мора да размислува во секоја фаза од преговорите за проширување за усогласеноста на некои земји со историските толкувања на другите. Природна улога на ЕУ е да биде модератор и брокер.

Како и да е, не треба колективно да стане судија на спорови и недоразбирања во изминатите стотици години. Ова би било големо отстапување од принципите што досега го регулираа процесот на проширување и кои се дел од нашиот подобрен пристап – транспарентност и предвидливост.

Затоа, ние не поддржуваме никаква насока што би санкционирала толкување на историски прашања. Поимот за обврска на Северна Македонија да ја поправи наводната погрешна интерпретација на историјата не е прифатлив.

Дополнителни услови ќе го отворат патот за понатамошни билатерални побарувања во иднина, потенцијално комплицирајќи го целиот процес за годините или дури децениите што доаѓаат.

Неодамна, процесот на проширување на ЕУ беше политика за изложба на ЕУ. Тоа беше одличен пример за амбициите и способностите на ЕУ, нејзината успешна приказна.

Сега мора да признаеме дека некое време политиката на проширување се лизнуваше по приоритетната листа на ЕУ. Ние не ги оспоруваме објективните причини за ова бидејќи го признаваме нивното постоење.

Како и да е, проширувањето стана нешто што треба да се оддалечи кон подобро време кога нашата сопствена куќа ќе биде целосно во ред. Изгледите за влез во ЕУ се чинеа помалку на дофат и процесот се развиваше во секоја мала фаза.

Заедно со Европската комисија работевме напорно на нашиот нов и подобрен пристап за да се спротивставиме на ова и да донесеме нов и свеж стимул во нашите напори. Ќе биде изгубена можност за ЕУ ако воведе повторно размислувања или не успее да ги почитува сопствените принципи и да ги исполни своите ветувања.

Таквата двосмисленост би била од корист на националистичката и изолационистичката реторика во нашето соседство, што не би било во интерес на ЕУ и може да предизвика повеќе опасни триења и – да не бидат исклучени – конфликти.

Потребен ни е директен и предвидлив процес на проширување што се заснова на мерливи критериуми, јасни заложби и политичка волја. Условите се многу, процесот на пристапување е веќе сложен и бара и мора да избегнеме воведување елементи кои вклучуваат висок степен на толкување и емоции.

ЕУ не е тука за да утврди кој е во право или не во врска со прашања поврзани со историјата, јазикот или идентитетот. ЕУ се заснова на единство во различноста, а не на проценка и категоризација. Отворените историски билатерални прашања треба да се решат билатерално. Не е лесен или краток процес, но може да се направи. Ние тоа го знаеме од сопственото искуство.

Уверени сме дека пречките ќе бидат надминати, како и секогаш, и ќе можеме да преминеме на следните чекори, на пр. да се работи под раководство на португалското претседателство на консензус за рамката на преговорите за Северна Македонија и Албанија.

(Томаш Петричек и Иван Корчок се министри за надворешни работи на Чешката Република и Словачка. Оваа колумна е објавена во „ЕУобсервер“)